مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا ام اس یک بیماری غیر قابل پیش‌بینی سیستم عصبی مرکزی (CNS) که طی آن جریان انتقال اطلاعات در درون مغز و بین مغز و بدن را مختل می شود. در این بیماری دستگاه ایمنی بدن فرد به پوشش میلین پیرامون رشته های عصبی یورش می برد. علت MS هنوز نامشخص است و محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی در خطر ابتلا به MS نقش دارند.

توانبخشی حیطه کاری آسیب شناسان گفتار و زبان در بیماری MS به ارزیابی و درمان دو بخش گفتار و بلع تقسیم می شود.

آسیب های وارده به میلینه شدن به دنبال MS ممکن است بر قدرت ، تون عضلانی ، سرعت و هماهنگی اندام های گفتاری (لب ها ، زبان ، فک پایینی ، نرمکام ، تارهای صوتی و دیافراگم) موثر باشند. همچنین درجات متفاوتی از آسیب های حرکتی ، حسی و شناختی که بر مهارت های بلع و گفتار تاثیر زیادی دارند ، می تواند وجود داشته باشد.

درمان در این حیطه منجر بازگشت کامل به وضعیت طبیعی قبل بیماری نخواهد شد اما در بازیابی توانایی رسیدگی و انجام فعالیت های روزانه و کمک به استقلال بیمار تا حد ممکن مفید خواهد بود.

حدودا 40 درصد افراد مبتلا به MS دارای آسیب های گفتاری نیز می باشند که علائم و شدد آن ها بستگی به محل و میزان ضایعه در مغز دارد.

• دیزآرتری یک اختلال گفتاری شایع در MS است که ناشی از آسیب عصبی عضلانی بوده و سبب اختلال در کنترل مکانیسم های حرکتی گفتاری می شود. از علائم آن می توان به ناروانی ، گفتار مونوتن (بدون آهنگ) ، سرعت کم گفتار ، بلندی صدای کم یا عدم توانایی کنترل آن و نقص در تولید اشاره کرد.

این آسیب های گفتاری اغلب سبب بروز مشکلاتی در درک و مشارکت در مکالمات می شود.

• دیسفونی یکی از اختلالات مرتبط با حیطه صوت است و اغلب همراه با دیزآرتری رخ می دهد. در آواسازی (تولید صوت) نیز از عضلات و ساختارها و مسیرهای عصبی مشابه گفتار استفاده می‌شود.

علائم مرتبط با گفتاردرمانی در این بیماری:

• تغییر در کیفیت صوت (خشونت، گرفتگی، نفس آلودگی)
• تغییر در رزونانس (خیشومی شدگی)
• افراد دارای MS همچنین ممکن است مشکلات شناختی و زبانی مانند نقص در بازیابی واژگان، مشکلات حافظه، تفکر و حل مسئله داشته باشند.

بلع در MS

• عضلات و اندام های دخیل در گفتار، در مکانیسم بلع نیز دارای نقش می باشند. 30 تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به MS، مشکلات بلع را نیز به همراه دارند. در بعضی بیماران ممکن است نشانه های اختلال بلع همراه با فاز حمله MS پدیدار شده و با بهبودی آن دوره، مشکلات بلع بیمار نیز برطرف شود.
• اگر ضایعات مغزی MS مربوط به نواحی‌ای باشد که وظیفه کنترل مکانیسم بلع را دارند یا نواحی ارتباطی بین مغز و نخاع (ساقه مغز) باشد، اختلال بلع را همراه با MS خواهیم داشت. زیرا که پیام ها در ساقه مغز وظیفه کنترل حرکات بدن را به عهده دارند.
• اختلالات بلع در افراد دارای MS درصورتی که سریعاً مورد مداخله قرار گیرند، راحت‌تر مدیریت می‌شوند و بهبود پیدا می‌کنند.

علائم اختلال بلع در این بیماری:

• مرحله آماده سازی دهانی ضعیف
• چسبیدن غذا درون حلق
• سرفه کردن حین غذا خوردن یا نوشیدن یا بعد از آن
• نقص در کنترل بزاق دهان (آبریزش)
• دهان خشک (گاهی به دنبال عوارض جانبی داروها)
• برگشت ماده غذایی از دهان یا بینی
• افزایش بزاق دهان و آبریزش

این علایم اگر بدون درمان باقی بمانند ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری مانند آسپیراسیون (ورود ماده غذایی به مسیر هوایی)، سوءتغذیه، کمبود آب بدن و… شود.

چند نکته :

• این علایم می‌توانند در طول روز متناوب و از طرفی تحت تاثیر عواملی مانند استرس، خستگی، گرما و… باشند.
• بعضی افراد که نقایص شناختی را تجربه می‌کنند، ممکن است مشکلات بلع را نیز تجربه کنند. زیرا که قضاوت و درک آسیب دیده. برای مثال محکم گاز می‌گیرند یا غذاهایی را انتخاب می‌کنند که جویدن و خوردن آن سخت است.
• نقایص حسی مانند فقدان درک سرما و درد ممکن است با بلع تداخل داشته باشند.

زمانی که آسیب های گفتاری با روابط روزمره فرد تداخل دارند (مثلاً در تکرار کلمات، سرعت نامناسب در گفتار) و زمانی که علایم اختلال بلع (تجربه متعدد عفونت‌های مرتبط با قفسه سینه، از دست دادن و کاهش وزن، طولانی شدن زمان غذا خوردن، مشکلات جویدن، سرفه حین غذا خوردن) مشاهده شود، باید به گفتاردرمانگر (آسیب شناس گفتار و بلع) مراجعه کرد.