اختلال بیش فعالی مجموعه ای فراگیر از رفتارهای بی‌توجهی / تکانشگری که باعث مختل شدن عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی می‌شوند و خصوصیات اصلی آن معیار ۱ و ۲ می باشد :
1. بی‌توجهی
شش ویژگی یا بیشتر از خصوصیات زیر که به مدت حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشند و در فعالیت‌های اجتماعی، تحصیلی و شغلی تأثیر مستقیم بگذارند.
- توجه نشان ندادن به جزئیات
(در تکالیف مدرسه با سایر فعالیت‌ها اشتباهاتی از روی بی‌دقتی مرتکب می‌شود) - عدم توانایی حفظ توجه خود در کارهای جدی یا فعالیت‌های تفریحی
- وقتی کسی مستقیما با او حرف میزند معمولا بنظر میرسد که گوش نمی دهد
(بنظر میرسد حواسش جای دیگری است) - معمولا نمی تواند گام به گام و طبق دستور العمل‌ها پیش برود و نمی تواند تکالیف مدرسه، کارهای معمولی یا وظایف خود در محل کارش را به پایان برساند.
(مثال: کاری را شروع میکند اما خیلی زود تمرکزش را از دست می‌دهد و به آسانی حواسش پرت چیز دیگری می‌شود) - عدم توانایی سازماندهی و دادن نظم به کارها و فعالیت‌های خود
(مثال: نمی تواند اشیا و اموال خود را منظم و مرتب نگه دارد، در کارهایش شلخته و بی‌نظم است، در مدیریت زمان ضعیف است) - اجتناب از انجام دادن کارهایی که به تلاش ذهنی مستمر نیاز دارد یا با بی‌میلی به انجام دادن آنها می پردازد
(مثال از تکالیف کلاسی یا خانگی متنفر است) - گم کردن لوازم ضروری برای انجام دادن تکالیف و امور مختلف
(لوازم مدرسه مداد ،دفتر ،کتاب ،کلید عینک موبایل و ….)
2. بیش‌فعالی | بی‌فکری
شش ویژگی یا بیشتر از خصوصیات زیر که به مدت حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشند و در فعالیت های اجتماعی، تحصیلی و شغلی تأثیر مستقیم بگذارند.
- وقتی نشسته است معمولاً دست و پاهای خود را تکان می‌دهد
- در مواقعی که انتظار می‌رود روی صندلی خود بنشیند، معمولا صندلی را ترک میکند
- در موقعیت های نامناسب این طرف و آن طرف می دود یا از وسایل مختلف بالا می رود
- معمولا نمی تواند بدون سر و صدا راه انداختن یا حرف زدن به بازی با سایر فعالیت های تفریحی بپردازد
- همیشه در حال جنب و جوش است یا بنظر میرسد هر لحظه ممکن است حرکت کند
(طوری رفتار میکند که انگار یک موتور محرکه او را هول می دهد) - معمولا زیاد حرف میزند
- هنگامی که سوال به پایان نرسیده ناگهان پاسخ می دهد بدون آنکه با دقت به پاسخ خود فکر کند
(نمی تواند منتظر بماند نوبت حرف زدن او برسد) - معمولا نمی تواند منتظر نوبتش بماند
(مثال: به هنگام انتطار در صف)
3. قبل از ۱۲ سالگی چندین ویژگی بی توجهی یا چندین ویژگی بیش فعالی – بی فکری وجود داشته باشند
4. چندین ویژگی بی توجهی با چندین ویژگی بیش فعالی – بی فکری در دو یا چند موقعیت محیطی مشاهده شوند
(مثال در خانه مدرسه یا محل کار هنگام حضور در کنار اعضای خانواده یا خویشاوندان یا در سایر فعالیت ها)
5. شواهد و بررسی‌ها به طور واضح نشان دهند که این ویژگی‌ها در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد اختلال ایجاد می کنند یا کیفیت آنها را پایین می آورند
6. این ویژگی‌ها صرفا در طول ابتلا به اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات سایکوتیک روی ندهند و یک اختلال روانی دیگر نتواند دلیل برای آنها باشد
(مثلال : اختلال خلقی، اختلال اضطراب، اختلال گسستگی، اختلال شخصیت، مسمومیت یا سندروم پرهیز از ماده)
این کودکان علاوه بر مصرف دارو مطابق با تشخیص روانپزشک اطفال، نیازمند خدمات توانبخشی از قبیل گفتاردرمانی و کاردرمانی نیز می باشند. کاردرمانی ذهنی برای ارائه تمرینات و مشاورات شناختی و گفتاردرمانی نیز به علت وجود نقایص گفتار و زبان بسیار مشهود در این کودکان که غالباً به دنبال نقص توجه شنیداری در آنها مشاهده می گردد.
در صورت عدم پیگیری علائم این اختلال چه با دارودرمانی و چه با توانبخشی، نقایص جبران ناپذیری مانند بروز مشکلات فراوان در طول تحصیل و مدرسه مشاهده خواهد شد و همچنین برخی علائم آن در سنین بزرگسالی نیز نمود پیدا خواهد کرد.
