گفتاردرمانگر محمد ملکی، مدیریت تیم توانبخشی دی، به مناسبت روز ملی گفتاردرمانی در گفتگو با نشریه بیمارستان شموس الشموس مشهد و نشریه توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به معرفی رشته گفتاردرمانی و بررسی اختلالات مرتبط با گفتاردرمانی و توانبخشی پرداخت. در این مطلب چکیده‌ای از این توضیحات را مطالعه خواهیم کرد :

با عرض سلام و احترام خدمت شما جناب ملکی، روز ملی گفتاردرمانی و بزرگداشت سعدی بزرگ را به تمامی گفتاردرمانگران، اساتید و دانشجویان عزیز این رشته تبریک عرض میکنم و همچنین برای تمامی این بزرگواران در این عرصه، آرزوی موفقیت دارم.

• در ابتدا، لطفاً یک تعریف کلی از رشته گفتاردرمانی بفرمایید.

رشته گفتاردرمانی یا آسیب شناسی گفتار و زبان، یکی از زیرشاخه های علوم توانبخشی میباشد که به ارزیابی، تشخیص، پیشگیری و درمان هرگونه اختلالات مرتبط با مهارت های گفتار، زبان و بلع میپردازد. رده سنی مراجعان ما از نوزاد نارس داخل NICU و کودکان مدرسه رو تا سنین بالاتر یعنی بزرگسالان و سالمندان را در بر میگیرد. بیمارستانها، مراکز درمانی و توانبخشی، کلینیکهای تخصصی، مراکز بهزیستی و نگهداری از سالمندان و مدارس از محیط هایی هستند که وجود یک یا چند گفتادرمانگر ماهر در آنها ضروری میباشد.

• به صورت کلی چه اختلالاتی نیازمند مراجعه به گفتاردرمانی هستند؟

اختلالات مرتبط با این رشته را میتوان به روشهای مختلفی (سن بروز هر اختلال، رشدی یا اکتسابی بودن آنها، ماهیت اختلالات و …) طبقه بندی کرد، اما به طور کلی می توان به این موارد اشاره کرد:

اختلالات صوت و حنجره که اغلب به دنبال پرکاری یا بدکاری صوتی و همچنین وجود ضایعات تارهای صوتی (نودول، پولیپ، کیست و …) ایجاد میشود. خوانندگان، مداحان، معلمان و افرادی که به صورت حرفه ای از صدای خود استفاده میکنند، افراد مستعد این نوع اختلالات میباشند.

اختلالات بلع که ممکن است در هر بازه سنی مشاهده گردد. در بزرگسالان اکثراً به دنبال سکته یا تروما و اغلب در بیماران بستری در خانه یا بیمارستان مشاهده میشود. نوزادان بستری در بخش NICU به علت نارس بودن و عدم ایجاد مهارتهای لازم مانند مکیدن یا نوزادان دارای شکاف لب و کام، برای تغذیه خود به یک گفتاردرمانگر نیاز خواهند داشت. به طور کلی نیز، هرگونه آسیب مرتبط با عضلات و ساختارهای دهان، صورت و حلق در بیماریهای مختلف، ممکن است منجر به بروز اختلالات بلع شود.

ناروانی گفتار و لکنت که از رایج ترین و شناخته شده ترین اختلالات گفتار است. درمان این اختلال هم در سنین کودکی و قبل دبستان، و هم در سنین بزرگسالی میتواند شروع گردد.

تأخیر در شروع مهارت های گفتار و زبان که امروزه به دلیل فقر محیطی و زبانی کودکان، بسیار درحال رواج یافتن است. در این اختلال، کودک بدون داشتن هرگونه مشکل پزشکی، ذهنی و رفتاری، دیرتر از سن طبیعی شروع به استفاده از این مهارت ها میکند که نیازمند مداخله درمانی میباشد.

اختلالات اکتسابی مانند مشکلات ناشی از سکته، تشنج، ضربه به سر، بیماریهای مغزی مانند مننژیت، پارکینسون، ALS، زوال عقل و … که متناسب با محل و شدت آسیب میتواند منجر به از دست دادن همه یا بخشی از مهارتهای گفتار و زبان شود.

اختلالات تولیدی و تلفظی که مجدد از دلایل رایج مراجعه خانواده ها به گفتاردرمانی میباشد و در آن کودک (یا حتی نوجوان) در بیان صحیح برخی حروف مشکل دارد. این اختلال میتواند دلایل متعدی مانند شکاف لب و کام، ضعف عضلات گفتاری، ضعف مهارتهای دهانی و … داشته باشد.

علاوه بر این، مواردی مانند اختلالات طیف اوتیسم، فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی، کم شنوایی و کاشت حلزون، بیش فعالی یا ADHD، سندروم های مختلف مانند داون، رت، تریچر کالینز و … نیز همگی متناسب با علائم هر مراجع، نیازمند مداخلات توانبخشی و خصوصا گفتاردرمانی می باشند.

• خانواده ها و مردم پس از مشاهده چه علائمی باید به یک گفتاردرمانگر مراجعه کنند؟

با توجه به دامنه وسیع اختلالات که بخشی از آن در قسمت قبل عنوان شد، طبیعتاً نمی توان به همه این موارد اشاره کرد. اما می توان به موارد رایجی از قبیل:

گرفتگی و خشونت صدا، زیر بودن غیرطبیعی صدا در مردان، وجود علائم لکنت در گفتار کودک، آسپیراسیون یا به زبان عامیانه پریدن آب یا ماده غذایی به مسیر هوایی، احساس خفگی یا گیرکردن غذا پس از انجام عمل بلعیدن، ضعف حرکات عضلاتی مانند زبان و لبها، دندان قروچه یا آبریزش آب دهان، بیان نادرست تعداد قابل توجهی از حروف (مثلاً تولید ت به جای ک)، تأخیر کودک در استفاده از مهارتهای بیانی یا درکی به نسبت هم سن و سالان خود (حدود 2 تا 3 سالگی به بعد) مانند بیان تعداد کم واژگان یا حتی عدم هرگونه صداسازی و تلاش برای صحبت کردن، بروز سکته یا هرگونه آسیب مغزی و … اشاره کرد.

• در پایان اگر نکته یا توصیه ای دارید، بفرمایید.

در بسیاری از موارد مشاهده میشود که خانواده با وجود مشاهده علائمی مانند مواردی که ذکر شد، به دلیل عدم آگاهی یا سهل انگاری باز هم به گفتاردرمانگر مراجعه نمیکنند و یا متأسفانه پس از گذشت سن طلایی کودک برای یادگیری و یا گذشت دوره بهبودی پس از سکته یا آسیب مغزی به مراجعه میکنند. لذا از خانواده ها خواهشمندیم که پس از مشاهده هر کدام از این علائم، به متخصص توانبخشی مربوطه و یک آسیب شناس گفتار و زبان ماهر در آن حیطه مراجعه کرده و مشاورات لازم را دریافت کنند.

با تشکر از زحمات شما